Payas İlçesi

Payas, Hatay ilinin bir ilçesidir. Akdeniz kıyısında Ä°skenderun ve Dörtyol ilçeleri arasında yer almaktadır.

Tarihçe

Payas ilçesinde, yerleÅŸim neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. Anadolu'yu Suriye ve OrtadoÄŸu'ya baÄŸlayan güzergâh üzerinde olması sebebiyle tarihin her döneminde Payas bölgesi stratejik bakımdan önemli bir yerleÅŸim bölgesi oldu. Payas'ın eski çaÄŸlardaki adı Baias'tır. Sonraları Bayyas, Bayas ve son olarak da bugünkü hali olan Payas adını almıştır.

Zamanın en büyük iki devleti Bizans Ä°mparatoru Herakleios ile Ä°ran Kralı II. Hüsrev zamanında 622'de yapılan büyük savaÅŸ Payas'ta olmuÅŸtur.

Daha sonraları Payas, bu sefer de Haçlı Seferleri yolu üzerinde olması sebebiyle önemini korumuÅŸtur. Haçlıların Ä°lk seferlerinde Anadolu’dan Payas üzerinden çıktıkları bilinmektedir. Payas'taki Cin Kulesi’nin gözetleme amacıyla 13. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Bölge kısa bir süre Haçlı egemenliÄŸinde kalmıştır.

Payas, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi ile Osmanlıların eline geçmiÅŸtir. Hac yolu üzerinde olması nedeniyle Osmanlılar Payas’a önem vermiÅŸler ve Cenevizlilerden temel yıkıntıları ile kalan kaleyi tamamen sökerek aslına uygun olarak 1567-1571 tarihleri arasında bugünkü kale ve hendeÄŸi yapmışlardır. Külliye, cami, hamam ve imaret ise 1568-1574 yılları arasında tamamlanmıştır. Payas kalesi, kervansarayı ve limanı ile uzun bir dönem önemini korumuÅŸtur .

Osmanlı Devleti tüm doÄŸu seferlerinde Payas Limanı'nı lojistik ikmal üssü olarak kullanmıştır. Son olarak IV. Murat ünlü BaÄŸdat seferinde tüm lojistik ikmalini Payas üzerinden yapmıştır.

Evliya Çelebi seyahatnamesinde Payas'tan teferruatlı bir ÅŸekilde bahsetmektedir. Buna göre 17. yüzyılda Payas'ın nüfusu 8.000 civarındadır. Yine Evliya Çelebi'nin anlattıklarından o dönemde de turunç, üzüm ve incir bölgenin en dikkate deÄŸer ürünleri arasındadır. Evliya Çelebi yol üstündeki kervansaraylardan en önemlisi olarak Payas kervansarayını göstermiÅŸtir. Bu da Payas’ın 17. yüzyıldaki önemini göstermesi açısından dikkate deÄŸerdir.

I. Dünya Savaşı sonrasında kısa bir süre Fransız iÅŸgaline uÄŸrayan Payas, iÅŸgalden fazla etkilenmemiÅŸtir. Her ne kadar 200 kiÅŸilik bir Fransız birliÄŸi ve atanmış bir Fransız kaymakamı bulunsa da bölgedeki çete faaliyetlerinin Payas'ın daÄŸlarında ve özellikle Fındık Yaylası'nda üstlenmesi sonucu iÅŸgal hiçbir zaman etkili olmamıştır.

1939 yılında Hatay'ın anavatana katılımıyla sınır kenti olan Payas Hatay’a baÄŸlanmıştır. 1970'li yıllara kadar bir tarım ve bahçecilik beldesi olan Payas, Ä°skenderun Demir ve Çelik Fabrikası'nın kurulmasıyla bir anda büyümüÅŸ, 7.000'lerde olan nüfusu 25.000'lere kadar yükselmiÅŸtir. O günden bu yana istikrarlı bir ÅŸekilde büyüyen Payas, bugün sanayi ve ticarete dayalı ekonomisi, tarihi ve doÄŸal güzellikleriyle Türkiye’nin önemli ilçelerinden birisidir. Payas, 12 Kasım 2012'de 6360 sayılı kanun ile Dörtyol'a baÄŸlı bucak iken ilçe oldu.

Kültür

Payas ilçesinde Türkmen kültür ve gelenekleri yaÅŸanmaktadır.

Tarihî yerler

Sokullu Mehmet PaÅŸa Külliyesi

Sokullu Mehmet PaÅŸa Kervansarayı Ä°skenderun - Adana otoyolu üzerindeki Payas ilçesindedir. Kervansaray, hamam, medrese, cami ve bedesten gibi yapıları ihtiva eden bir külliye, 16.yüzyılda Sokullu Mehmet PaÅŸa'nın emirleri üzerine Mimar Sinan tarafından yapılmıştır. En önemli yapı gruplarından birini teÅŸkil eden Kervansaray' ın geniÅŸçe bir avlusu vardır. Avlunun etrafında ise yolcuların ve kervanların barınması için kubbeli odalar mevcuttur.

Cin Kulesi

Sokullu Mehmet PaÅŸa Külliyesi ile deniz kıyısı arasında hakim bir tepe üzerinde inÅŸa edilmiÅŸtir. Kulenin Cenevizliler ya da Haçlılar tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Kale planlı, tamamen kesme taÅŸtan yapılan bu eser gözetleme kulesi olarak yapılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Payas Kalesi

Aslen Haçlılar tarafından yaptırılan ve daha sonra da Osmanlılar tarafından restore edilen bu kale Payas'ın en dikkate deÄŸer sanat yapıtlarından birisidir. Sokullu Mehmet PaÅŸa Külliyesinin güneyine düÅŸmektedir. Sekiz kulesi mevcut olan bu kalenin etrafı düÅŸman saldırılarından korunmak için savunma amaçlı büyük su hendeÄŸi ile çevrilmiÅŸtir.

Nüfus

2015 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Payas'ın nüfusu 40.434'dir.^[6]

CoÄŸrafya

Payas ilçesinin yüzölçümü 157 km²'dir.^[11] Payas, Hatay il merkezine 83 kilometre uzaklıktadır. Ä°lçe topraklarının kuzeyinde Dörtyol, doÄŸusunda Amanos daÄŸları, güneyinde Ä°skenderun ve batısında Akdeniz bulunur. Ä°lçenin rakımı 19 metredir. Payas ilçe merkezi Akdeniz kıyısında düz bir alanda kurulmuÅŸtur. Ä°lçenin en önemli akarsuları Kozludere ve Payas çaylarıdır.

Jeolojik yapı

Payas ilçe topraklarının ana çatısını Amanos DaÄŸları ve Payas düzlüÄŸü oluÅŸturur. Bu daÄŸ sırası ile ovanın jeolojik yapısını peridotit ve serpantin gabro gibi yeÅŸil kütleler oluÅŸturmaktadır.

DaÄŸ ve tepeler

Payas ilçe topraklarının %90,5'ini ovalar %5,5'ini daÄŸlar %0,4'ünü ise platolar oluÅŸturur. Ä°lçenin kuzey-güney hattında Amanos DaÄŸları yer almaktadır. Ä°skenderun - Payas ilçe sınırı arasındaki daÄŸlık kesimde 1,643 metre yükseklikte ÇaÄŸsak Tepe bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ä°klim

Payas ilçesinde Akdeniz iklimi görülmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soÄŸuk ve yağışlı geçmektedir.^[12]

Bitki örtüsü

Payas ilçesinin doÄŸal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluÅŸturur. Amanos DaÄŸları'nda 800 metrenin altında Akdeniz Makisi üstünde çam ormanları bulunmaktadır.

Ekonomi

Payas ilçesinin ekonomisi, sanayi, tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ä°lçe sanayi ve ÅŸehirleÅŸme yönünden geliÅŸmiÅŸtir. Ä°skenderun Demir ve Çelik A.Åž. ve Payas Organize Sanayi Bölgesi ilçenin 2 büyük sanayi kuruluÅŸudur. Ä°lçede narenciye ağırlıklı olmak üzere zeytin, kayısı, hububat ve sebze yetiÅŸtiriciliÄŸi yapılmaktadır. Köylerde ve yaylarda besicilik yoluyla küçük baÅŸ ve büyük baÅŸ hayvancılık ile arıcılık yapılmaktadır. Ayrıca kıyı kesimlerinde küçük çapta balıkçılık'ta yapılmaktadır. Ä°lçede; Payas Ä°lçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık MüdürlüÄŸü^[13], Payas Ziraat Odası ve T.C. Ziraat Bankası Payas Åžubesi^[14] tarafından çiftçilere tarım ve hayvancılık alanında destek verilmektedir. Ä°lçede; esnaflara, kobilere ve kooperatiflere Halkbank Payas Åžubesi^[15] ve Türkiye Ä°ÅŸ Bankası Payas Åžubesi^[16] tarafından ön ödemeli faizsiz kredi desteÄŸi saÄŸlanmaktadır.

Altyapı bilgileri

Payas ilçe merkezi ile tüm mahalle ve köylerinde; elektrik, su, telefon ve kanalizasyon ÅŸebekesi mevcuttur. Ä°lçede; Payas Ptt Merkez MüdürlüÄŸü,^[17] TedaÅŸ Payas Ä°lçe Ä°ÅŸletme ÅžefliÄŸi, Hatsu Payas Ä°lçe Ä°ÅŸletme ÅžefliÄŸi ve Payas Türk Telekom Ä°ÅŸletme ÅžefliÄŸi bulunmaktadır.

EÄŸitim

2015 yılı verilerine göre Ä°lçede; Payas Halk EÄŸitim Merkezi, 2 Anaokulu, 19 Ä°lk ve Ortaokulu, 5 Lise Mesleki, Teknik Lisesi ve 2 Sürücü Kursu bulunmaktadır.^[18]

Sağlık

Payas ilçesinde; 2015 yılında hizmete açılan 50 yataklı; Payas Devlet Hastanesi,^[19] Payas Toplum SaÄŸlığı Merkezi, Payas 8.Nolu 112 Acil SaÄŸlık Hizmetleri Ä°stasyonu, 1 Özel Poliklinik, 4 Aile SaÄŸlığı Merkezi ve 2 SaÄŸlık Evi ve 15 eczane bulunmaktadır.^[20]

Ulaşım

Payas ilçe merkezinden baÄŸlı mahalle ve köylere ulaşım otobüs, minibüs ve dolmuÅŸlar vasıtasıyla saÄŸlanmaktadır. Ä°lçe merkezinden günün her saatinde baÄŸlı mahalle ve köyler ile çevre ilçelerin belde ve köylerine otobüs, dolmuÅŸ ve minibüs bulmak mümkündür. Dörtyol - Payas ilçe yolu 10 km'dir.^[21] Hatay - Payas otoyolu ise 83 km'dir.^[22] Ayrıca Ä°skenderun - Adana otobanı ve Ä°skenderun - Toprakkale otoyolu Payas ilçesinin doÄŸusunda geçmektedir. Adana'dan ayrılan tali demir yolu hattı da ilçenin içinden geçerek Ä°skenderun'a ulaÅŸmaktadır.

AsayiÅŸ ve güvenlik

Payas ilçesinin asayiÅŸ ve güvenliÄŸi, Payas Ä°lçe Emniyet MüdürlüÄŸü^[23] ve Payas Ä°lçe Jandarma Komutanlığı^[24] birimleri tarafından saÄŸlanmaktadır. Ä°lçe Emniyet MüdürlüÄŸü'ne baÄŸlı Payas Polis Merkezi AmirliÄŸi ile Mobese Komuta Merkezi bulunmaktadır.

Yerel yönetim

Åžu an Hakan Kılınçkaya Payas Kaymakamlığı görevini yürütmektedir. 2014 Türkiye yerel seçimleri sonucunda Bekir Altan Payas Belediye BaÅŸkanlığı görevini yürütmektedir.

İdari yapı

2012 yılında TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanunla Payas ilçesi kurulmuÅŸtur.^[25] Belde belediyeleri kapatılarak mahalleye dönüÅŸtürülmüÅŸtür. Payas 12 mahalleden oluÅŸmaktadır.

Belediye

Payas'ta belediye teÅŸkilatı ilk kez 1942 yılında kurulmuÅŸtur. Yakacık (Payas) 1968 yılında bucak merkezi olurken, Payas belde belediyesi, 2014 yılında ise Payas ilçe belediyesi olmuÅŸtur.